Mübeccel Kıray ve Toplumbilim

Türkiye'den bir yıldız daha kaydı.

Sevenleri ve arkadaşları ona "Beco" derlerdi.

Adı Mübeccel Belik Kıray'dı.

* * *

"Soğuk Savaş" döneminin en baskıcı yıllarında Türkiye'de Toplumbilim öğrenmek ve öğretmek, araştırma yapmak için olağanüstü güçlüklere göğüs germişti.

Umudunu ve mücadele gücünü hiç yitirmemiş, bütün güçlüklerin üstesinden gelmiş, öncü araştırmalara ve kuramsal modellere imza atmış, çok değerli öğrenciler yetiştirmişti.

Adını dünya ve Türk toplumbilim literatürüne altın harflerle yazdırmıştı.

* * *

Yaşam arkadaşı, Dr. İbrahim Kıray, namı diğer "İbo", en yakın mücadele yoldaşıydı aynı zamanda.

Kızı Emine Kıray, Osmanlı Borçları hakkındaki mükemmel kitabıyla ün yapmış bir biliminsanıdır.

* * *

Yaşama bakışı ve Toplumbilim yaklaşımı "Marxist-diyalektik" ilkelere göre biçimlenmişti.

Çağdaş Toplumbilimin gereği olan "alan araştırmalarında" tabii ki uygulamacı, pozitivist, deneyselci yöntemleri ve teknikleri kullanırdı.

Elde ettiği bulguları, diyalektik yaklaşımla yorumlar, makro sentezlere bu biçimde ulaşırdı.

* * *

Türkiye'de Toplumsal Bilimler alanındaki iki eksikliği, bu sentezi ile aşmıştı:

Birinci eksik, sadece "kuramsal (teorik), spekülatif düşüncede" kalıp, ortaya konan varsayımları gerçek yaşamla test etmemekti.

İkinci eksik "alan araştırmalarının sonuçlarını" sadece bir fotoğraf gibi ortaya koymak ve makro bir çerçevede yorumlamamaktı.

Mübeccel B. Kıray işte kendi içlerinde çok yaralı ve verimli olan ama birbirleri ile ilişkilendirilmeyince eksik kalan bu iki çabayı birleştiren, bütünleştiren bir senteze sahipti.

Bu sentezci yaklaşım ona, hızla değişmekte olan Türkiye gibi ülkelerde (gecekondu olgusu gibi, arabesk müzik gibi) ortaya çıkan yeni ve geçici yapılanmaların gerçekçi ve bilimsel çözümlemelerini yapmak ve bilimsel açıdan kavramsallaştırmak olanağı vermişti.

Toplumbilimde, "bozuk", "yanlış" gibi değer yargılarına yer olmadığını bilen Kıray, hızlı değişmenin ortaya çıkardığı bu yeni ve geçici olguların, aslında toplum tarafından fonksiyonel bütünlüğü sürdürmek amacıyla üretildiğini görmüş ve onlara "Tampon Kurumlar" adını vermişti.

Böylece "din-tarım toplumlarının" yapısıyla, "endüstri-kent toplumlarının" yapısı arasında yeni bir "değişmekte olan toplum" yapısı modeli oluşturmuştu.

"İdeal modeller" bağlamında, hızla gelişmekte ve değişmekte olan ülkelerin, hem tarım hem de endüstri toplumlarından farklılığı üzerine, dünya ve Türk Toplumbilim literatürüne önemli bir katkıda bulunmuştu.

* * *

Üniversitede benim hocam olmadı.

Ama daha öğrenciyken, yaptığı alan araştırmalarına katıldım ve ondan çok şey öğrendim.

Akademik çalışma yapmaya başlayınca, Toplumbilime olan katkılarının farkına vardım.

Türk Toplumbilimcileri kitabımda onu inceledim.

Mübeccel Belik Kıray'ı tanımış ve onunla çalışmış olmaktan mutluluk ve onur duyuyorum.

Prof. Dr. Emre Kongar

Not: Bu yazı yazarın izniyle http://www.kongar.org/aydinlanma/2007/596_Mubeccel_Kiray.php adresinden alınmıştır.